H διαμόρφωση κόστους παραγωγής πρόβειου γάλακτος και η βιωσιμότητα των κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων υπό το νέο καθεστώς τιμών ήταν το αντικείμενο έρευνας που πραγματοποίησε ο Ιωάννης Καϊμακάμης, Δρ. Γεωπονίας, Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Η έρευνα παρουσιάστηκε επίσημα στην Zootechnia (2019) και αναδημοσιεύτηκε στα πρακτικά της Ελληνικής Ζωοτεχνικής Εταιρείας. Ο ερευνητής στηρίχθηκε στα συμπεράσματα έρευνας πεδίου που πραγματοποιήθηκε το διάστημα 2015-2016 και η εικόνα που περιγράφει όσο αφορά το μέλλον της ελληνικής προβατοτροφίας δυστυχώς δεν είναι καθόλου αισιόδοξη.
Ο Ι. Καϊμακάμης θεωρεί τον κλάδο της προβατοτροφίας ‘τον βασικότερο πυλώνα του κτηνοτροφικού εισοδήματος’. Στη χώρα, κατά τη διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας, εκτρέφονται κατά μέσο όρο και κατ’ έτος πάνω από 9 εκατ. πρόβατα. Χαρακτηριστική τάση της τελευταίας 5ετίας είναι η άσκηση της «προβατοτροφίας επιχειρηματικού τύπου» με επενδύσεις σημαντικών κεφαλαίων στην αναβάθμιση των εκμεταλλεύσεων, την κατασκευή σταβλικών εγκαταστάσεων, την εγκατάσταση αμελκτικών συγκροτημάτων, την αγορά ζωικού κεφαλαίου υψιπαραγωγών φυλών, κ.λπ. με απώτερο στόχο τη βελτίωση της παραγωγικότητας των εκμεταλλεύσεων και την παραγωγή ζωοκομικών προϊόντων υψηλής ποιότητας.
Όσον αφορά το πρόβειο γάλα, η Ελλάδα κατέχει τη 2η θέση στην Ε.Ε. με ετήσια παραγωγή που ξεπερνά τους 700.000 τόνους. Ως ναυαρχίδα της προβατοτροφίας χαρακτηρίζεται – ήδη από το 1994- η παραγωγή φέτας Π.Ο.Π. Η ετήσια παραγόμενη ποσότητα πρόβειου κρέατος ανέρχεται σε 900.000 τόνους. Το κρέας αποτελείται κυρίως από σφάγια χαμηλού βάρους (μέσο βάρος ψυχρού σφάγιου περίπου 11 κιλά) τα οποία, υπό προϋποθέσεις, μπορούν να αναδειχθούν και να τοποθετηθούν στις αγορές επενδύοντας στα διαφοροποιημένα ποιοτικά χαρακτηριστικά π.χ. «Αρνάκι Ελασσόνας»).
Παρά τα ισχυρά πλεονεκτήματα του κλάδου και τη βελτίωσή του, παραμένουν ακόμα σοβαρές αδυναμίες. Ένα σύνολο τάσεων που αφορά στη μείωση των εμπορικών τιμών του πρόβειου γάλακτος με παράλληλη αύξηση των τιμών των δημητριακών καρπών που χρησιμοποιούνται στη διατροφή των ζώων φαίνεται να επηρεάζει το μέλλον των προβατοτρόφων και να θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του παραγωγικού συστήματος.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Προφίλ μέσης εκμετάλλευσης
Η μέση μελετηθείσα εκμετάλλευση λειτουργεί υπό το ημιεντατικό έως εντατικό σύστημα παραγωγής. Εκτρέφει 231 ενήλικα πρόβατα, εκ των οποίων τα 165 αποτελούν παραγωγικά ζώα, δηλαδή πρόβατα που αρμέγονται για παραγωγή εμπορεύσιμου γάλακτος. Η εκμετάλλευση διαθέτει 52 ζυγούρια και 14 κριάρια ενώ παράγει κατά μέσο όρο 282 αμνούς εκ των οποίων οι 212 οδηγούνται στο σφαγείο.
Διαθέτει κοινόχρηστο βοσκότοπο όπου εφαρμόζει σύστημα ελεύθερης βόσκησης για την κάλυψη μέρους των διατροφικών αναγκών των προβάτων τόσο κατά τους θερινούς όσο και τους χειμερινούς μήνες (ζώα ξηράς περιόδου). Αξιοποιεί στην παραγωγή 90 στρέμματα με καλλιέργειες ζωοτροφών και ετήσιων τεχνητών λειμώνων. Κατά την έναρξη του θέρους και μετά τη συγκομιδή καλλιεργειών των δημητριακών της ευρύτερης περιοχής, το ποίμνιο βόσκει σε καλαμιές.
Το πρόγραμμα διατροφής βασίζεται σε χονδροειδείς ζωοτροφές, δημητριακούς καρπούς, σογιάλευρο και έτοιμα μίγματα αποτελούμενα από συμπυκνωμένες ζωοτροφές. Χρησιμοποιεί α’ ύλες ζωοτροφών από το εμπόριο (δια-τροφικά συμπληρώματα, προμίγματα βιταμινών και ιχνοστοιχείων, μακροστοιχεία, κ.λπ.) και εφαρμόζει πρόγραμμα εμβολιασμού και χορήγησης κτηνιατρικών φαρμάκων.
Δαπάνες εδάφους
Ο συντελεστής έδαφος περιλαμβάνει τις δαπάνες:
– Ενοίκιο εδάφους (υπολογισμός τεκμαρτής δαπάνης και ενοικιασμένων εκτάσεων).
Οι προβατοτροφικές εκμεταλλεύσεις χρησιμοποιούν ιδιόκτητες και ενοικιαζόμενες γεωργικές εκτάσεις για την ανάπτυξη της δραστηριότητάς τους. Όπως προκύπτει από την ανάλυση το κόστος που αφορά τη δαπάνη για το συντελεστή έδαφος υπολογίσθηκε σε 5,80 ευρώ/ θηλυκό παραγωγικό ζώο.
Πίνακας 1. Δαπάνες εδάφους.
Μελετηθείσα εκμετάλλευση | Ανά θηλυκό παραγωγικό ζώο | |
€ | € | |
Έδαφος | 956,9 | 5,80 |
Τεκμαρτό ενοίκιο | 331,6 | 2,01 |
Ξένο ενοίκιο | 625,3 | 3,79 |
Πηγή: Ανάλυση πρωτογενών στοιχείων
Δαπάνες εργασίας
Η εργασία περιλαμβάνει τις δαπάνες που αφορούν:
– Αμοιβή μόνιμου προσωπικού (κτηνοτροφική οικογένεια και μη).
– Ασφαλιστικές εισφορές σε Ο.Γ.Α.
– Τόκος εργασίας.
Η εξέταση της απαιτούμενης εργασίας και των πηγών αυτής οδηγεί σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Διαπιστώνεται ότι οι εκμεταλλεύσεις αξιοποιούν την οικογενειακή εργασία στην παραγωγική διαδικασία. Είναι επομένως χρήσιμο να αναγνωρισθεί η κοινωνική διάσταση από την άσκηση της προβατοτροφίας και η ανταποδοτικότητα που προσφέρει κυρίως στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές που αναπτύσσεται.
Πίνακας 2. Δαπάνες εργασίας
Μελετηθείσα εκμετάλλευση | Ανά θηλυκό παραγωγικό ζώο | |
€ | € | |
Εργασία | 13.333,76 | 80,81 |
Οικογενειακή | 9.639,96 | 58,42 |
Ξένη | 241,98 | 1,47 |
Ο.Γ.Α. | 1.617,97 | 9,81 |
Τόκοι δαπανών εργασίας | 1.833,85 | 11,11 |
Πηγή: Ανάλυση πρωτογενών στοιχείων
Δαπάνες κεφαλαίου
Οι δαπάνες κεφαλαίου περιλαμβάνουν τις μεταβλητές και τις σταθερές δαπάνες. Στην κατηγορία των μεταβλητών δαπανών περιλαμβάνονται όλες οι μορφές κεφαλαίου που είναι συνδεμένες με την παραγωγή (ζωοτροφές, αναλώσιμα, τόκοι κυκλοφορούντος κεφαλαίου, δικαιώματα βοσκής, κ.λπ.). Ειδικότερα, όσον αφορά τον τόκο υπολογίζεται επί του συνόλου του μεταβλητού κεφαλαίου ανά έτος. Η παραπάνω παραδοχή υιοθετήθηκε και έχει ισχύ στην γεωργοκτηνοτροφική πρακτική με δεδομένο ότι οι τυροκόμοι και οι γαλακτοβιομήχανοι δεν εξοφλούν την αγοραζόμενη ποσότητα τη στιγμή αγοράς ενώ είθισται η εκκαθάριση να πραγματοποιείται σε περίοδο μεγαλύτερη των 10 μηνών.
Στις σταθερές δαπάνες υπολογίζονται:
– Αποσβέσεις κεφαλαίων.
– Συντήρηση κεφαλαίων.
– Ασφάλιστρα κεφαλαίων.
– Πάσης φύσεως δαπάνες ανεξάρτητες του ύψους παραγωγής.
– Τόκοι (μόνιμου κεφαλαίου, αμοιβής εργασίας, συντήρησης κεφαλαίων, ασφαλίστρων κεφαλαίων, γενικών εξόδων – σταθερά, μακροπρόσθεσμων δανείων).
Πίνακας 3. Δαπάνες κεφαλαίου
Μελετηθείσα εκμετάλλευση | Ανά θηλυκό παραγωγικό ζώο | |
€ | € | |
Κεφάλαιο [(1)+ (2)] | 29.646,09 | 179,67 |
Σταθερό (1) | 7.346,95 | 44,53 |
Αποσβέσεις | 5.454,36 | 33,05 |
Τόκοι πάγιων | 409,08 | 2,48 |
Τόκοι δανείων | 582,69 | 3,53 |
Συντήρηση | 187,48 | 1,14 |
Ασφάλιστρα | 658,36 | 3,99 |
Τόκοι συντήρησης & ασφάλιστρων | 54,98 | 0,33 |
Μεταβλητό (2) | 22.299,14 | 135,14 |
Αναλώσιμα | 2.493,92 | 15,11 |
Αγοραζόμενες ζωοτροφές | 11.109,27 | 67,32 |
Ιδιοπαραγόμενες ζωοτροφές | 3.627,52 | 21,98 |
Δικαιώματα βοσκής | 31,54 | 0,19 |
ΕΛ.Γ.Α. | 535,41 | 3,24 |
Υπηρεσίες τρίτων | 2.977,88 | 18,04 |
Τόκοι κυκλοφορούντος κεφαλαίου | 1.350,40 | 8,18 |
Τόκοι δανείων | 173,2 | 1,04 |
Πηγή: Ανάλυση πρωτογενών στοιχείων
Από τον πίνακα 3 προκύπτει ότι οι απαιτήσεις του συντελεστή παραγωγής κεφάλαιο, εκφρασμένες σε χρηματικές μονάδες, είναι 179,67 €/ θηλυκό παραγωγικό ζώο εκ των οποίων τα 135,14 €/ θηλυκό παραγωγικό ζώο ή το 75,21%, περίπου αφορά στο μεταβλητό κεφάλαιο.
Πίνακας 4. Παραγωγή γάλακτος και κρέατος
Μελετηθείσα εκμετάλλευση | Ανά θηλυκό παραγωγικό ζώο | |
kg | kg | |
Γάλα | 39.829 | 241,39 |
Κρέας (αρνιά & ζώα > 1 έτος) | 3.097 | 18,77 |
Πηγή: Ανάλυση πρωτογενών στοιχείων
Πίνακας 5. Επιδοτήσεις
Μελετηθείσα εκμετάλλευση | Ανά θηλυκό παραγωγικό ζώο | |
€ | € | |
Επιδοτήσεις | 4.913,67 | 29,78 |
Πηγή: Ανάλυση πρωτογενών στοιχείων
ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ
Η ανάλυση εκτιμά τα οικονομικά αποτελέσματα από την άσκηση της προβατοτροφίας και επικεντρώνεται στη διερεύνηση του κόστους παραγωγής βάσει μεταβολών στις εμπορικές τιμές του πρόβειου γάλακτος. Αναλυτικά διερευνώνται σενάρια υπό την προϋπόθεση πώλησης γάλακτος με τιμές 0,85 €/kg (αποτελεί το δυσμενές σενάριο λόγω της μείωσης που υφίσταται η εμπορική τιμή του κύριου προϊόντος) και 1,00 €/kg. Οι τιμές του δευτερεύοντος προϊόντος, δηλαδή του κρέατος, παραμένουν σταθερές (2,02 €/kg για κρέας ενηλίκων προβάτων και 5,00 €/kg για το κρέας αμνών γάλακτος).
Με βάση την ανάλυση της οικονομικότητας, όπως παρουσιάζεται στον πίνακα 6, προκύπτει ότι το μέσο κόστος παραγωγής πρόβειου γάλακτος ανέρχεται σε 0,68 €/kg. Εξετάζοντας τα σενάρια μεταβλητότητας της τιμής καταδεικνύεται ότι μείωση της τιμής κατά 15% (από 1,00 €/kg σε 0,85 €/kg) προκαλεί μείωση στην ακαθάριστη πρόσοδο κατά 11,03 %, σημαντικότατη μείωση στην κερδοφορία της εκμετάλλευσης η οποία ανέρχεται σε 63,05%, ενώ συντελείται μείωση κατά 19,20% στο ακαθάριστο κέρδος καταλήγοντας σε σημαντικές απώλειες του γεωργικού εισοδήματος κατά 21,09%.
Πίνακας 6. Οικονομικά αποτελέσματα & κόστος παραγωγής υπό την υιοθέτηση σεναρίων μείωσης της τιμής πώλησης του γάλακτος.
Δυσμενές σενάριο (τιμή γάλακτος 0,85 €/kg) | Ευμενές σενάριο (τιμή γάλακτος 1,00 €/kg) | Δ/Ε | |||
Μελετηθείσα εκμετάλλευση | Ανά θηλυκό παραγωγικό ζώο | Μελετηθείσα εκμετάλλευση | Ανά θηλυκό παραγωγικό ζώο | ||
€ | € | € | € | % | |
Δαπάνες παραγωγής | 43.936,20 | 266,28 | 43.936,20 | 266,28 | 0 |
Ακαθάριστη πρόσοδος | 47.438,63 | 287,50 | 53.412,98 | 323,17 | -11,03 |
Καθαρό κέρδος | 3.502,43 | 21,22 | 9.476,78 | 57,43 | -63,05 |
Ακαθάριστο κέρδος | 25.140,53 | 152,36 | 31.114,88 | 188,57 | -19,20 |
Γεωργικό εισόδημα κτηνοτρόφου | 16.742,03 | 101,46 | 22.716,88 | 133,67 | -24,09 |
Κόστος παραγωγής γάλακτος | 0,68 €/kg |
Πηγή: Ανάλυση πρωτογενών στοιχείων
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ
Η προσέγγιση και η εκτίμηση της οικονομικής βιωσιμότητας της προβατοτροφίας, υπό την εξέταση των σεναρίων μεταβολής των εμπορικών τιμών γάλακτος όπως αναφέρονται στην προηγούμενη παράγραφο, έγινε βάσει της ταξινόμησης που προτάθηκε από τον Fennell (1999) και αναφέρεται στον μοντέλο τριών τύπων της γεωργίας. Έτσι, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες:
- Βιώσιμες (εκμεταλλεύσεις με γεωργικό εισόδημα μεγαλύτερο από το εισόδημα των υπόλοιπων οικονομικών οντοτήτων).
- Εν δυνάμει βιώσιμες (εκμεταλλεύσεις που επιτυγχάνουν γεωργικό εισόδημα πολύ κοντά στο εισοδηματικό όριο των υπόλοιπων οικονομικών οντοτήτων).
- Φθίνουσες (εκμεταλλεύσεις που παρουσιάζουν ανεπαρκές γεωργικό εισόδημα).
Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, το κατά κεφαλήν εθνικό εισόδημα στην Ελλάδα διαμορφώθηκε στις 16.768,66 € σε αγοραίες τιμές του έτους 2017. Η πιο πάνω σύγκριση και ταξινόμηση αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 1 (με επιδοτήσεις). Οι εκμεταλλεύσεις υπό το δυσμενές σενάριο, το οποίο αντικατοπτρίζει το νέο περιβάλλον τιμών βρίσκονται λίγο πιο κάτω από το μέσο εισοδηματικό όριο. Από την ανάλυση που προηγήθηκε φαίνεται ότι η μείωση στην τιμή του γάλακτος οδηγεί σε σημαντική φθίνουσα πορεία του γεωργικού εισοδήματος.
Πηγή: Ανάλυση πρωτογενών στοιχείων.
Συμπεράσματα
- Το κόστος που αφορά τη δαπάνη για το συντελεστή έδαφος ανέρχεται σε 5,80 ευρώ/θηλυκό παραγωγικό ζώο. Συνεπώς, πρόκειται για “εξειδικευμένες εκμεταλλεύσεις” στη ζωική παραγωγή. Η εξέταση της χρησιμοποιούμενης εργασίας οδηγεί σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Συγκεκριμένα, οι εκμεταλλεύσεις αξιοποιούν την τεκμαρτή- οικογενειακή εργασία σε ποσοστό >95% της συνολικά απαιτούμενης. Μέσα από την ανάλυση ενισχύεται το γεγονός ότι οι προβατοτροφικές εκμεταλλεύσεις παραμένουν παραγωγικές μονάδες οικογενειακής μορφής.
- Οι εκμεταλλεύσεις απαιτούν μεγάλες ποσότητες κεφαλαίου (266,28 €/θηλυκό παραγωγικό ζώο) ταυτίζοντας το παραγωγικό σύστημα με τη μορφή του ημιεντατικού έως εντατικού. Οι τόκοι παγίων και οι αποσβέσεις αντιπροσωπεύουν το 80% περίπου του μέσου συνολικού σταθερού κεφαλαίου. Αυτή η διαπίστωση θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως καταγραφή τάσης εκσυγχρονισμού των προβατοτροφικών εκμεταλλεύσεων μέσω επένδυσης σε πάγια στοιχεία.
- Οι δαπάνες διατροφής συμμετέχουν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό στη διαμόρφωση των συνολικών δαπανών (50%), ενώ ταυτόχρονα αποτελούν περίπου το 66% των συνολικών μεταβλητών δαπανών. Ερμηνεύεται καθ’ αυτό τον τρόπο ότι οι δαπάνες διατροφής έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στην οικονομικότητα του παραγωγικού συστήματος. Παρόλο που οι δαπάνες διατροφής φαίνεται να επιδρούν σημαντικά στο κόστος παραγωγής οποιαδήποτε προσέγγιση για μείωση του κόστους δεν συνδέεται κατ’ ανάγκη με αποκλειστική μείωση των χορηγούμενων ποσοτήτων ζωοτροφών.
- Με κύριο ζητούμενο το μέλλον και την ανάπτυξη του κλάδου η μείωση στις εμπορικές τιμές πώλησης του πρόβειου γάλακτος αποτελεί πρόκληση που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των σύγχρονων εκμεταλλεύσεων. Ειδικότερα, εξετάζοντας το σενάριο μεταβολής των εμπορικών τιμών του γάλακτος, όπου επί της ουσίας το δυσμενές σενάριο αποτυπώνει την τάση υπό το νέο καθεστώς τιμών, αναδεικνύεται η σημαντική μείωση που υφίστανται οι γεωργο-οικονομικοί δείκτες. Το δυσμενές σενάριο επιτείνεται ακόμη περισσότερο όταν η καταβαλλόμενη τιμή βάσει ποιότητας και παραδιδόμενης ποσότητας είναι αρκετά μικρότερη από 0,85€/kg που δυστυχώς αποτελεί σκληρή πραγματικότητα. Επιτακτική, συνεπώς, είναι η ανάγκη για την ορθολογική διαχείριση της διαφαινόμενης κρίσης στον κλάδο.
- Οι εκμεταλλεύσεις, που εκτρέφουν κατά μέσο όρο 231 ενήλικα πρόβατα, κατατάσσονται στην κατηγορία των «εν δυνάμει βιώσιμων» εκμεταλλεύσεων καταγράφοντας σημαντική φθίνουσα πορεία και οδηγώντας το παραγωγικό σύστημα σε κρίση. Οι επιδοτήσεις φαίνεται ότι στηρίζουν ουσιαστικά τον κλάδο συμμετέχοντας κατά 30%, περίπου, στην τελική διαμόρφωση του οικογενειακού γεωργικού εισοδήματος.
- Οι παραπάνω διαπιστώσεις αποκτούν δυναμικό χαρακτήρα και θέτουν σοβαρά ερωτήματα ως προς τη συνέχιση της παραγωγικής δραστηριότητας κυρίως των εκμεταλλεύσεων που εκτρέφουν αριθμό προβάτων μικρότερο των 231 κεφαλών και καλούνται να λειτουργήσουν υπό το νέο καθεστώς τιμών. Οι εκμεταλλεύσεις αυτές αντιπροσωπεύουν ποσοστό μεγαλύτερο του 70% επί του συνόλου των ενεργών μονάδων.
- Απαιτείται άμεσα σειρά στοχεύσεων από την πολιτεία, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον της εκμετάλλευσης, με σκοπό τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των μονάδων και την ανάσχεση της φθίνουσας πορείας η οποία μπορεί να οδηγήσει στην εγκατάλειψη της παραγωγής και τη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού στην ύπαιθρο.
Βιβλιογραφία
Fennell, R. (1999): “Η Κοινή Αγροτική Πολιτική, συνέχεια και αλλαγή”, επιμέλεια ελληνικής έκδοσης Ν. Μαραβέγιας, Θεμέλιο – Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα.
Κιτσοπανίδης, Γ., Καμενίδης, Χ., (2003): “Αγροτική Οικονομική”, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη.
Κιτσοπανίδης, Γ., (2006): “Οικονομική Ζωικής Παραγωγής: Αρχές, Εφαρμογές, Τεχνικοοικονομική Ανάλυση”, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη.
Μαρτίκα- Βακιρτζή, Μ., (2008): “Το management στον αγροτικό τομέα” Εκδόσεις Γράφημα, Θεσσαλονίκη.
Μπάτζιος, Χ. (2001): “Οικονομία ζωικής παραγωγής», Εκδόσεις Σύγχρονη Παιδεία, Θεσσαλονίκη.
Υλικά και μέθοδοι της έρευνας
Τα στοιχεία προέρχονται από εκτενή έρευνα πεδίου η οποία πραγματοποιήθηκε τα έτη 2015-2016. Για την επίτευξη του σκοπού της εργασίας επαναπροσδιορίσθηκαν οι τιμές των εισροών και των εκροών με βάσει τις αγοραίες αξίες κατά το έτος της μελέτης, ήτοι 2018. Στην ανάλυση υπολογίσθηκαν και αναλύθηκαν οι αποδόσεις του γάλακτος και του κρέατος, οι δαπάνες και το κόστος παραγωγής, καθώς επίσης και τα οικονομικά αποτελέσματα (ακαθάριστη πρόσοδος, καθαρό & ακαθάριστο κέρδος, γεωργικό εισόδημα προβατοτρόφου). Για την καλύτερη ερμηνεία των αποτελεσμάτων οι οικονομικοί δείκτες εκφράζονται σε επίπεδο μέσης μελετηθείσας εκμετάλλευσης και ανά θηλυκό παραγωγικό ζώο.
Πηγή: dairynews.gr/