Toυ Δημήτριου Κουλουκτσή
Γεωπόνος συν/χος . Δνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής Π.Ε. Λάρισας.
Βρισκόμαστε σε μία περίοδο που η χώρα μας διέρχεται δεινή οικονομική κρίση.
Η οικονομική κρίση στη γεωργία και την κτηνοτροφία άρχισε πολύ νωρίτερα.
Κατά την εξαετία 2004-2009 το αγροτικό εισόδημα, σύμφωνα με αναφερόμενους υπολογισμούς, μειώθηκε πάνω από 21%.
Η κτηνοτροφία αντιμετώπισε ιδιαίτερη κρίση κατά τις δύο παραγωγικές περιόδους 2006-2007 και 2007-2008, όταν οι τιμές των ζωοτροφών σημείωσαν αύξηση πάνω από το 65% ,ενώ οι τιμές του πρόβειου γάλακτος και του κρέατος είχαν μειωθεί μέχρι και 20%, με τη μείωση του εισοδήματος στην προβατοτροφία να διαμορφώνεται γύρω στο 40%.
Από το φθινόπωρο του 2008 η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται στην αιγοπροβατοτροφία με μία σημαντική μείωση των τιμών των ζωοτροφών και μία ικανοποιητική αύξηση στην τιμή του γάλακτος.
Δυστυχώς, την τελευταία διετία οι τιμές των ζωοτροφών βρέθηκαν και πάλι σε υψηλά επίπεδα,ενώ αυτό το διάστημα που συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις για την τιμή του γάλακτος της περιόδου που αρχίζει, τα μηνύματα δεν είναι ενθαρρυντικά
Οι προβληματισμοί που προκύπτουν, όταν κανείς θελήσει να εξετάσει το παρόν και το μέλλον της αιγοπροβατοτροφίας, είναι αρκετοί και θα προσπαθήσω να αναφερθώ σε κάποιους απ’ αυτούς.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι την Ελληνική αιγοπροβατοτροφία τη στηρίζουν τα παραδοσιακά τυριά και ιδιαίτερα εκείνα με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης.
Για την περιοχή μας στυλοβάτης της αιγοπροβατοτροφίας είναι το τυρί με την Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης «ΦΕΤΑ».
Τι εννοούμε με τον όρο ¨Ονομασία Προέλευσης;
Εννοούμε το όνομα μίας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις μίας χώρας, το οποίο χρησιμοποιείται στην περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή τροφίμου:
-Το οποίο κατάγεται απ’ αυτή την περιοχή, το συγκεκριμένο τόπο ή τη χώρα (υπάρχει ιστορία).
-Του οποίου η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον που περιλαμβάνει τους φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες(Υπάρχει παράδοση).
– Η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία του γίνονται στην οριοθετημένη περιοχή.(Προέλευση)
Με βάση τους παραπάνω όρους και σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές στα πλαίσια του Καν. ΕΟΚ 2081/92 και τις μεταγενέστερες τροποποιήσεις του, η χώρα μας κατόρθωσε το 1996 να καταχωρίσει στο μητρώο των Π.Ο.Π είκοσι ελληνικά τυριά μεταξύ των οποίων και τη ΄΄ΦΕΤΑ΄΄.
Η καταχώριση της ΄΄ΦΕΤΑΣ΄΄ στο μητρώο των Π.Ο.Π της Ε.Ε αντιμετώπισε την αντίδραση άλλων Ευρωπαϊκών χωρών ιδιαίτερα της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Δανίας ,που με την προσφυγή τους στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο η ΄΄ΦΕΤΑ΄΄ διαγράφεται από το Μητρώο το 1999.
Ύστερα από επίπονη προσπάθεια των γεωπονικών υπηρεσιών του Υπουργείου Γεωργίας η ΄΄ΦΕΤΑ΄΄ καταχωρίζεται και πάλι στο Μητρώο των Π.Ο.Π το 2002 με μεταβατική περίοδο 5 ετών να διαθέτουν στην αγορά τυριά με το όνομα ΄΄ΦΕΤΑ΄΄ και οι παραπάνω τρεις χώρες.
Από τη 15η Οκτωβρίου του 2007 το τυρί με την ονομασία ΄΄ΦΕΤΑ΄΄ παράγεται μόνο στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στις περιοχές Μακεδονίας, Θράκης, Ηπείρου, Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας, Πελοποννήσου και του Νομού Λέσβου.
Ποιοί είναι οι σκοποί της προστασίας των ονομασιών προέλευσης, όπως των δικών μας τυριών ΦΕΤΑ, ΚΑΣΕΡΙ, ΜΑΝΟΥΡΙ;
Οι πιο σημαντικοί σκοποί που αναφέρονται στο σχετικό κανονισμό είναι:
- Η βελτίωση του γεωργικού εισοδήματος και η συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού στις ορεινές, μειονεκτικές και απομακρυσμένες περιοχές.
- Η ικανοποίηση των καταναλωτών που αναζητούν ποιοτικά προϊόντα με εγγυήσεις για τη μέθοδο παρασκευής και την καταγωγή τους.
- Η διάθεση σύντομων και σαφών πληροφοριών στον καταναλωτή.
- Η ικανοποίηση των παραγωγών σε ανταπόδοση των προσπαθειών που κάνουν για την παραγωγή ποιοτικών και ασφαλών προϊόντων.
Στη δική μας περίπτωση των τυριών Π.Ο.Π ικανοποιούνται και σε ποιό βαθμό οι παραπάνω στόχοι, τόσο αυτοί που αναφέρονται στους παραγωγούς προβατοτρόφους και αιγοτρόφους, όσο και αυτοί που αναφέρονται στους καταναλωτές;
Δε νομίζω να υπάρχει κάποιος που να έχει σχέση με τον κλάδο και να αμφισβητεί τη συμβολή της προστασίας των ονομασιών προέλευσης των τυριών και ιδιαίτερα της φέτας στη συγκράτηση της τιμής του αιγοπρόβειου γάλακτος σε ικανοποιητικά επίπεδα με συνέπεια την ανάπτυξη του κλάδου, όχι μόνο στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές, αλλά και στις πεδινές.
Η θέση της σημαντικής προσφοράς της Προστατευόμενης Ονομασίας ΄΄ΦΕΤΑ’’ στην αιγοπροβατοτροφία, θα μπορούσε να ενισχυθεί περισσότερο, αν κάποιος έκανε την εφιαλτική υπόθεση, ποιά θα ήταν η τιμή του αιγοπρόβειου γάλακτος, αν κάποια στιγμή τα καταστήματα τροφίμων στην Ελλάδα, αλλά και στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες διέθεταν φέτα Δανίας , φέτα Γερμανίας, φέτα Βουλγαρίας ή άλλων χωρών.
¨Όσο αφορά τους καταναλωτές, φαίνεται να προτιμούν τα τυριά Π.Ο.Π, χρειάζεται όμως περισσότερη ενημέρωση και ιδιαίτερα στις διαφορές των τυριών ΠΟΠ από τα άλλα τυριά και τις απομιμήσεις.
Οι προδιαγραφές των τυριών ΠΟΠ με τις οποίες έγινε η καταχώρισή τους στο μητρώο, αναφέρονται σε αντίστοιχες υπουργικές αποφάσεις.
Αρμόδια αρχή για τους επίσημους ελέγχους και την εξακρίβωση της συμμόρφωσης προς τις προδιαγραφές είναι σήμερα ο ΟΠΕΓΕΠ-ΑGROCERT.
Όλα τα τυροκομεία που παράγουν και διαθέτουν στην αγορά τυριά ΠΟΠ, πρέπει να έχουν πιστοποίηση για το κάθε τυρί ΠΟΠ που χορηγείται από τον AGROCERT ,ύστερα από έλεγχο αξιολόγησης που αφορά στην ορθή τήρηση των προδιαγραφών, σύμφωνα με τις οποίες το κάθε τυρί έχει καταχωρισθεί ως ΠΟΠ και στην ορθή χρήση των σχετικών ενδείξεων στην επισήμανσή του.
Επίσης διενεργούνται και έλεγχοι επιτήρησης για την εξασφάλιση της συνεχούς τήρησης των προδιαγραφών.
Οι προδιαγραφές που αναφέρονται στο προς τυροκόμιση γάλα για την παρασκευή φέτας και αφορά τον παραγωγό προβατοτρόφο και αιγοτρόφο είναι:
- Το χρησιμοποιούμενο γίδινο γάλα δεν μπορεί να υπερβαίνει το 30% κατά βάρος.
- Το PH του γάλακτος πρέπει να είναι τουλάχιστον 6,5.
- Το γάλα μέχρι την πήξη πρέπει να διατηρείται σε ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας.
- Το γάλα πρέπει να προέρχεται από αμέλξεις που γίνονται 10 μέρες τουλάχιστο μετά τον τοκετό.
- Το γάλα πρέπει να είναι καθαρό, αγνό, υγιεινό, πλήρες.
- Το γάλα πρέπει να προέρχεται από φυλές προβάτων και αιγών παραδοσιακά εκτρεφόμενες και προσαρμοσμένες στην περιοχή παρασκευής της ΄΄ΦΕΤΑΣ΄΄ και η διατροφή τους πρέπει να βασίζεται στη χλωρίδα της εν λόγω περιοχής.
Ειδική αναφορά στο θέμα των εκτρεφόμενων φυλών αιγοπροβάτων γίνεται και στον κανονισμό 1829/2002 της Επιτροπής .
Σαν αιτιολογικό για την επανακαταχώριση της ονομασίας ΄΄ΦΕΤΑ΄΄ στο κοινοτικό μητρώο ύστερα από τη διαγραφή της, αναφέρεται μεταξύ των άλλων και η διαπίστωση: «Η εκτατική βοσκή και διαχείριση, οι οποίες αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους της εκτροφής προβατίνων και αιγών που χρησιμοποιούνται για την προμήθεια της πρώτης ύλης του τυριού ΄΄ΦΕΤΑ,΄΄ αποτελούν καρπό μίας πατρογονικής παράδοσης που επιτρέπει την προσαρμογή στις κλιματικές μεταβολές και στις συνέπειές τους στη διαθέσιμη βλάστηση.
Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη αυτόχθονων φυλών αιγοπροβάτων μικρού μεγέθους πολύ λιτοδίαιτων και ανθεκτικών , που μπορούν να επιζήσουν σε ένα ελάχιστα γενναιόδωρο από ποσοτικής απόψεως περιβάλλον, το οποίο ωστόσο είναι ποιοτικά προικισμένο με μια άκρως διαφοροποιημένη ειδική χλωρίδα που χαρίζει στο τελικό προϊόν ιδιαίτερο άρωμα και γεύση».
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι το αιγοπρόβειο γάλα που χρησιμοποιείται για παρασκευή, τόσο του τυριού ΄΄ΦΕΤΑ,΄΄ όσο και των άλλων τυριών Π.Ο.Π, πρέπει να προέρχονται από τις ντόπιες φυλές προβάτων ή τα παράγωγα διασταυρώσεων αυτών που εκτρέφονται με την ποιμνιακή μορφή εκτροφής, τη στατική ή τη μετακινούμενη.
Το γάλα των άλλων φυλών μπορεί να χρησιμοποιείται για την παρασκευή τυριών που δεν είναι Π.Ο.Π όπως το κεφαλοτύρι και τα λευκά τυριά άλμης.
Οι έλεγχοι του AGROCERT προβλέπεται να γίνονται, όχι μόνο στο τυροκομείο, αλλά και στο χώρο εκτροφής των αιγοπροβάτων για τη διαπίστωση της εκτρεφόμενης φυλής.
Έλεγχοι των τυριών Π.Ο.Π γίνονται καί στην αγορά.
Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τις προδιαγραφές, δεν χορηγείται στο τυροκομείο πιστοποίηση, αν αυτή χορηγήθηκε, ανακαλείται και επιβάλλεται το σύστημα κυρώσεων που περιγράφεται στην εθνική νομοθεσία.
Υπάρχει κίνδυνος ακύρωσης της καταχώρισης των τυριών Π.Ο.Π στο Μητρώο;
Ναι, στην περίπτωση που η επιτροπή της Ε.Ε κρίνει ότι δεν διασφαλίζεται πλέον η συμμόρφωση προς τις προδιαγραφές, καθώς και στην περίπτωση που κάποιο φυσικό η νομικό πρόσωπο που έχει έννομο συμφέρον ζητήσει την ακύρωση της καταχώρισης.
Ιδιαίτερα για τη ΄΄ΦΕΤΑ΄΄ που εκτός από τους γνωστούς ανταγωνιστές μας, μπορεί να υπάρχουν και άλλοι, όπως π.χ η Βουλγαρία, η συμμόρφωση θα πρέπει να ισχύει μέχρι το τελευταίο γράμμα των προδιαγραφών της.
Περίπτωση, ό μη γένοιτο, διαγραφής και πάλι της φέτας από το μητρώο των Π.Ο.Π, θα σημάνει και την κατάρρευση της Ελληνικής αιγοπροβατοτροφίας .
Η ευθύνη δεν θα ανήκει μόνο στους κτηνοτρόφους, αλλά και στους τυροκόμους και στους φορείς ελέγχου της πολιτείας.
Ένας άλλος προβληματισμός που έχει σχέση με το πού οδηγείται η Ελληνική αιγοπροβατοτροφία , είναι αυτός της παρατηρούμενης αναρχίας τα τελευταία χρόνια στο χώρο της εμπορίας των ζώων αναπαραγωγής και της έλλειψης ισχυρής πολιτικής για τις εκτρεφόμενες εγχώριες φυλές και τη γενετική τους βελτίωση.
Φαίνεται ότι εκείνοι που επηρεάζουν την κατεύθυνση της Ελληνικής προβατοτροφίας, αλλά και της αιγοτροφίας είναι οι ζωέμποροι που δρουν μάλλον ανεξέλεγκτα.
Είναι γνωστό ότι εκτός από το μικρό μάλλον αριθμό προβάτων που εισάγουν ως ζώα αναπαραγωγής συνοδευόμενα από γενεαλογικά πιστοποιητικά, πωλούν για αναπαραγωγή και τα ζώα που εισάγουν για πάχυνση.
Παρατηρείται ακόμα το φαινόμενο κτηνοτρόφοι που προμηθεύονται ζώα εισαγόμενα, να προβαίνουν στην αντικατάσταση των ενωτίων σήμανσης.
Πρέπει να γνωρίζουν οι κτηνοτρόφοι ότι η σήμανση του κάθε ζώου γίνεται μια φορά στη μονάδα που γεννιέται και το συνοδεύει σε όλη του τη ζωή σε όποια χώρα και αν βρεθεί.
Και ακόμα ότι στα παραστατικά που συνοδεύουν τα ζώα κατά τη διακίνηση τους αναγράφεται, αν είναι ζώα αναπαραγωγής ή ζώα για πάχυνση.
Και βέβαια η πάχυνση των αμνοεριφίων δεν διαρκεί χρόνια.
Σε διάστημα κάποιων μηνών από την αγορά τους, θα πρέπει να οδηγούνται στο σφαγείο.
Τα γενεαλογικά πιστοποιητικά που συνοδεύουν τα ζώα αναπαραγωγής δίνουν πληροφορίες για τις παραγωγικές τους δυνατότητες.
Ζωέμποροι και μάλιστα κάποιοι απ’ αυτούς αυτοδιαφημιζόμενοι επιστήμονες, με τις διαφημίσεις τους παρασύρουν τελευταία στην προμήθεια προβάτων, αλλά και γιδιών ξενικών φυλών, όχι μόνον κάποιους που για πρώτη φορά αποφασίζουν να ασχοληθούν με την αιγοπροβατοτροφία , αλλά δυστυχώς και παραδοσιακούς κτηνοτρόφους.
Έχοντας στην Ελλάδα το πλεονέκτημα της προστασίας των ονομασιών είκοσι τυριών και ιδιαίτερα της φέτας που με τόσες προσπάθειες και δυσκολίες αποκτήθηκε, οι προσπάθειες αυτών των κερδοσκόπων καμία ανταπόκριση δεν πρέπει να έχουν.
Ιδιαίτερα στην περιοχή της πρώην επαρχίας Ελασσόνας πού αποκτήθηκε και το άλλο πλεονέκτημα της εγγραφής των ονομασιών ΄΄Αρνάκι Ελασσόνας΄΄ και ΄΄Κατσικάκι Ελασσόνας΄΄ στο μητρώο των Προστατευόμενων Ονομασιών Προέλευσης, θα πρέπει να προκαλέσουν και την αντίδραση.
Υπάρχουν στην Ελλάδα αρκετές αυτόχθονες φυλές αντάξιες ως προς την γαλακτοπαραγωγή με τις ξενικές που κάποιοι διαφημίζουν και προωθούν, με επί πλέον το πλεονέκτημα της προσαρμογής στο δικό μας περιβάλλον, στο οποίο δύσκολα προσαρμόζονται οι ξενικές φυλές.
Εκείνο που πρέπει να κάνουν κάποιοι από τους συνδικαλιστές όψιμους κτηνοτρόφους, αντί να προωθούν ξενικές φυλές προβάτων, να συνεργαστούν με τους άλλους συναδέλφους τους και να απαιτήσουν από την ηγεσία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης την εφαρμογή αξιόλογων προγραμμάτων γενετικής βελτίωσης των Ελληνικών φυλών, με επιστημονική στελέχωση και συνέχεια, όπως γίνεται για πολλές δεκαετίες τώρα στη χώρα απ’ την οποία προέρχονται τα ζώα που αυτοί προτιμούν.
Θέμα που έχει σχέση με τα παραπάνω και δημιουργεί προβληματισμούς για το μέλλον της αιγοπροβατοτροφίας είναι και αυτό της κατάστασης που επικρατεί σήμερα στο χώρο της Ζωοτεχνικής Έρευνας, αφού η όλη αγροτική έρευνα που γίνεται μέσα από το ΕΘΙΑΓΕ βρίσκεται σε απραξία.
Για να γίνουν τα κτηνοτροφικά μας προϊόντα πιο ανταγωνιστικά στις σύγχρονες συνθήκες της εγχώριας και εξωτερικής αγοράς και να βελτιωθεί το βιοτικό επίπεδο των κτηνοτρόφων, θα πρέπει εκτός των άλλων να αναπτυχθεί και να εντατικοποιηθεί η Ζωοτεχνική Έρευνα, τα δε αποτελέσματά της να φτάνουν έγκαιρα στον κτηνοτρόφο και τον μεταποιητή των ζωοκομικών προϊόντων.
Προς την κατεύθυνση αυτή υπάρχει από παλιότερα σχετική πρόταση για την ίδρυση και λειτουργία ΄΄ Ινστιτούτου Αιγοπροβατοτροφίας και αξιοποίησης των προϊόντων της στην Ελασσόνα.
Ένας σοβαρός προβληματισμός που υπάρχει για πολλά χρόνια τώρα είναι αυτός της απαξίωσης του συνεταιριστικού κινήματος που έχει σαν συνέπεια την αδράνεια και την κατάρρευση πολλών συνεταιριστικών οργανώσεων.
Μέσα σαυτή την κατάσταση δραστηριοποιείται η ασύδοτη ελεύθερη αγορά, με αποτέλεσμα την παρατηρούμενη προκλητικά πολλαπλάσια διαφορά μεταξύ των τιμών παραγωγού και των τιμών καταναλωτή.
Είναι αναγκαία η ανασυγκρότηση τόσο των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών, όσο και των Ε.Α.Σ, έτσι που να μπορούν να θεμελιώσουν τον πιο κυρίαρχο ρόλο που πρέπει να έχουν σήμερα, να μπορούν να λειτουργήσουν σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, σαυτό που λέγεται «απ’ το χωράφι στο ράφι».
Ίσως έχουν δίκιο εκείνες οι σκέψεις που λένε ότι θα πρέπει να φύγουμε από τους γενικού αόριστου και πολλαπλού σκοπού συνεταιρισμούς και να πάμε σε συγκροτημένους κλαδικούς παραγωγικούς συνεταιρισμούς, των οποίων ο ρόλος θα είναι να τοποθετούν τα προϊόντα στο ράφι παράγοντας έτσι προστιθέμενη αξία. Τα όρια των κλαδικών συνεταιρισμών δεν περιορίζονται στα όρια του Δήμου ή του Νομού, αλλά επεκτείνονται σε επίπεδο περιφέρειας ή ευρύτερης περιοχής. Σε κάθε Δημοτικό Διαμέρισμα μπορεί να υπάρχει παράρτημα του κλαδικού συνεταιρισμού.
Σε παρόμοια περίπου κατεύθυνση κινείται και η προσπάθεια που γίνεται τοπικά για την ίδρυση και λειτουργία σφαγείων στην Ελασσόνα από τους αιγοπροβατοτρόφους, καθώς και η προσπάθεια που γίνεται από ομάδα κτηνοτρόφων στο Λιβάδι για ίδρυση τυροκομείου.
Σε περίπτωση ευόδωσης της προσπάθειας λειτουργίας των σφαγείων, θα πρέπει να αποκτήσουν την απαραίτητη οργάνωση και υποδομή για την τυποποίηση, συσκευασία και διανομή του κρέατος.
Προβληματισμοί δημιουργούνται τελευταία και από τον χαρακτηρισμό ως μη επιλέξιμων στο ΟΣΔΕ για την ενεργοποίηση των δικαιωμάτων ενιαίας ενίσχυσης πολλών κτηνοτρόφων, πολλών εκτάσεων που είχαν δηλωθεί ως βοσκότοποι.
Λύση στο πρόβλημα αυτό μπορεί να δώσει η συχνά επαναλαμβανόμενη πρότασή μας για την ανάγκη δημιουργίας θεσμικού πλαισίου για την οριοθέτηση, χρήση και διαχείριση των βοσκοτόπων, όπως προβλεπόταν στο Ν 1734/87.
Έτσι θα είναι συγκεκριμένα τα όρια των βοσκοτόπων από τις άλλες χρήσεις γης, θα είναι γνωστή η έκτασή τους και επιπλέον θα αποκαλυφτούν αρκετές εκτάσεις κοινόχρηστων βοσκοτόπων που είναι καταπατημένες για καλλιέργεια ή άλλες χρήσεις.
Προβληματισμοί που απασχολούν την αιγοπροβατοτροφία είναι και αρκετοί άλλοι, όπως αυτοί που έχουν σχέση με τις επενδύσεις, το είδος και το κόστος των κτιριακών εγκαταστάσεων, το κόστος των αδειών οικοδομής, την έκδοση των αδειών ίδρυσης και λειτουργίας των κτηνοτροφικών μονάδων, τις Ελληνοποιήσεις ξένων κτηνοτροφικών προϊόντων, τις απώλειες και την αντιμετώπιση των ασθενειών του ζωικού κεφαλαίου, την τεχνική υποστήριξη, τις σκληρές συνθήκες εργασίας και την κοινωνική απαξίωση.
Μέσα στη ζοφερή κατάσταση που βρίσκονται όλοι οι κλάδοι της Ελληνικής οικονομίας, το παρόν της αιγοπροβατοτροφίας μπορεί να κριθεί κάπως ικανοποιητικό.
Το μέλλον της θα εξαρτηθεί από τα θεσμικά πλαίσια και τα μέτρα που θα πάρει η πολιτεία για την υποστήριξη της κτηνοτροφίας, αλλά και από την υπευθυνότητα των υπηρεσιών, των συμβούλων, των μεταποιητών και των ίδιων των κτηνοτρόφων.
