Όπως όλα δείχνουν, σύντομα θα ξεκινήσει ο νέος κύκλος ενισχύσεων στον αγροτικό τομέα και λογικό είναι οι αγρότες να περιμένουν με ανυπομονησία τις επιδοτήσεις επενδυτικών σχεδίων. Πρόκειται για χρηματοδότηση η οποία θα γίνει μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αφορά το υποέργο Αναδιάρθρωση των Καλλιεργειών που περιλαμβάνεται στη δράση του Οικονομικού μετασχηματισμού του Αγροτικού Τομέα.
Ο συνολικός προϋπολογισμός ανέρχεται στα 166,7 εκατ. Ευρώ και το παραπάνω ποσό αυτής της υποδράσης δεν μπορεί να θεωρηθεί αμελητέο. Ας δούμε όμως λεπτομερέστερα ορισμένους από τους στόχους της δράσης, όπως περιγράφονται στο Εθνικό Σχέδιο:
“Στόχος της δράσης είναι η βελτίωση των συνολικών επιδόσεων και της βιωσιμότητας της γεωργικής εκμετάλλευσης, ιδίως μέσω της μείωσης του κόστους παραγωγής ή της βελτίωσης και αναδιάταξης της παραγωγής, η βελτίωση της παραγωγικότητας των δενδρωδών καλλιεργειών στον πρωτογενή τομέα και η βελτίωση της θέσης των αγροτών στην αλυσίδα αξίας. Μέσω αυτών των παρεμβάσεων εκτιμάται ότι θα επιτευχθεί η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών προϊόντων στις αγορές με τη χρήση νέων ποικιλιών και η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, με αποτέλεσμα τη βιώσιμη ανάπτυξη και την αποδοτικότερη διαχείριση των φυσικών πόρων”.
Η κυβέρνηση με την “Αναδιάρθρωση των Καλλιεργειών” φιλοδοξεί σύμφωνα με το σχέδιο να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ενώ δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην αποδοτικότερη διαχείριση των φυσικών πόρων. Όμως, το κείμενο είναι μία έκθεση ιδεών, ενώ δεν παρουσιάζονται έστω σε γενικές γραμμές οι μεθοδολογίες για την υλοποίηση των στόχων.
Στο κείμενο αναφέρεται ότιεπιλέξιμες δαπάνες είναι και οι επενδύσεις για την αναδιάρθρωση δενδρωδών καλλιεργειών. Όμως, δεν είναι επιλέξιμες οι οινοποιήσιμες ποικιλίες αμπέλου και η ελαιοκαλλιέργεια. Γιατί αποκλείονται δύο κατ εξοχήν παραδοσιακές καλλιέργειες με αναγνωρισμένα διεθνώς ποιοτικά χαρακτηριστικά; Ακόμη και αν θεωρούνται καλλιέργειες χαμηλότερου ανταγωνιστικού επιπέδου (κατά την άποψη του υπογράφοντος είναι ανταγωνιστικές), ας βοηθήσει η Πολιτεία στην οργάνωση αγορών εξαγωγικού προσανατολισμού. Μήπως κρύβεται κάτι άλλο πίσω από τον αποκλεισμό των παραπάνω καλλιεργειών;
Το ποσοστό ενίσχυσης είναι 50% για τις περισσότερες Περιφέρειες και ανέρχεται σε 70% για τα Νησιά του Αιγαίου. Πως είναι δυνατόν να έχουν ορισθεί ίδια ποσοστά ενίσχυσης για Περιφέρειες με διαφορετικά επίπεδα ανταγωνισμού ή σε ποια βάση στηρίζεται η λογική ότι οι φτωχότερες περιοχές πρέπει να έχουν την ίδια ενίσχυση με άλλες οι οποίες έχουν περισσότερες ευκαιρίες ή αυξημένα εισοδήματα από άλλες πηγές; Λήφθηκαν υπόψη κριτήρια όπως η ποιότητα των εδαφών, οι υδρολογικές συνθήκες, το κόστος για τα αντιδιαβρωτικά έργα στα επικλινή αγροκτήματα, το μέγεθος του κλήρου; Ελαβαν υπόψη τους συντελεστές κινδύνου από την κλιματική κρίση, τις επιπτώσεις της αναδιάρθρωσης στη μεταβολή των αερίων ρύπων, την απαγόρευση συγκεκριμένων λιπασμάτων που είναι ακατάλληλα και άλλων παραγόντων για την ορθολογική διαχείριση των εδαφοϋδατικών πόρων;
Είναι φανερή η βιασύνη και η προχειρότητα συγγραφής του Εθνικού Σχεδίου, ενώ “βάφτισαν” αναδιάρθρωση καλλιεργειών μία δράση όπου κυριαρχούν οι γενικότητες, απουσιάζει η επιστημονική τεκμηρίωση και οι συντάκτες την ενίσχυσαν με αρκετή δόση λαϊκισμού. Τουλάχιστον ας αλλάξουν τον τίτλο, επειδή η αναδιάρθρωση καλλιεργειών είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα και δυστυχώς ΚΑΜΜΙΑ κυβέρνηση της μεταπολίτευσης δεν τόλμησε να ασχοληθεί σοβαρά. Με προχειρότητες, πολιτικά μπαλώματα και άγνοια των κανόνων και των μεθοδολογιών που εφαρμόζονται διεθνώς, δεν μπορεί να γίνει αναδιάρθρωση.
Όσον αφορά τις ποικιλίες που θα φυτευτούν για την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, ένα από τα ερωτήματα είναι αν υπάρχουν δοκιμασμένες ποικιλίες με αντοχή σε μια κλιματική κρίση στη Χώρα μας. Πάντως, σε σχετικό ερώτημα το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων απάντησε ότι “θα πρέπει να λάβουν υπόψη μελέτη από Πανεπιστημιακό Φορέα που θα δημοσιευτεί έως την ημερομηνία έναρξης υποβολής των αιτήσεων στο πλαίσιο της παρούσας”. Αλήθεια, η μελέτη προϋπήρχε ή θα τη συντάξουν αφού πρώτα ολοκληρωθεί η υποβολή αιτήσεων από τους ενδιαφερομένους; Σημειώνεται ότι υπάρχει πρόσφατο σχετικό το ρεπορτάζ που αναφέρει ότι δεν έχει καν ανατεθεί ακόμα η σχετική μελέτη στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών!!!.
Όμως, ας επανέλθουμε στην εφαρμογή του προγράμματος αναδιάρθρωσης καλλιεργειών (έτσι το βάφτισαν), παραθέτοντας τους κύριους άξονες της μεθοδολογίας η οποία χρησιμοποιείται διεθνώς σε αρκετές χώρες της Ευρώπης. Για την αξιολόγηση της καταλληλότητας γης, χρησιμοποιείται ευρύτατα το παραμετρικό σύστημα αξιολόγησης (FAO 1985, Sys et al., 1991) το οποίο βασίζεται στα εδαφικά χαρακτηριστικά και στην αξιολόγηση των περιοριστικών παραγόντων του κλίματος. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται περιβαλλοντικοί παράγοντες, συνθήκες στράγγισης, βάθος εδάφους, κλίση εδάφους, καθώς φυσικές και χημικές εδαφικές ιδιότητες. Όλα τα προαναφερόμενα στοιχεία υπάρχουν στους λεπτομερείς εδαφολογικούς χάρτες της Ελλάδας οι οποίοι συντάχθηκαν από τα Ινστιτούτα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, αλλά βρίσκονται αναξιοποίητα στα συρτάρια του Υπουργείου. Για τη σύνταξή τους ξοδεύτηκαν πολλά χρήματα, είχαν έρθει στην Ελλάδα οι καλύτεροι εμπειρογνόμωνες με παγκόσμια αναγνώριση, αλλά δυστυχώς δεν χρησιμοποιήθηκαν.
Παρακάτω δίδεται ένα παράδειγμα που αφορά το σύστημα αξιολόγησης γαιών για ελαιοκαλλιέργεια και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο σχεδιασμό χρήσης γης πολυετών καλλιεργειών, με δεδομένο ότι υπάρχουν επαρκή κλιματικά δεδομένα καθώς και οι απαιτούμενες αναλύσεις εδαφών.
H αξιολόγηση βασίσθηκε στον παρακάτω Πίνακα ο οποίος συντάχθηκε από τον υπογράφοντα για τις ανάγκες του Ευρωπαϊκού Προγράμματος SAGE το οποίο υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων του ΕΛΓΟ “ΔΗΜΗΤΡΑ”. Στο παραπάνω έργο, ο υπογράφων ήταν επιστημονικός υπεύθυνος για την αξιολόγηση των περιοριστικών παραγόντων για την ελιά σε πιλοτικές περιοχές της Πελοποννήσου και της Κρήτης.
Ταξινόμηση φυσικών εδαφικών ιδιοτήτων και αξιολόγηση περιοριστικών παραγόντων στην ελιά
Η μεθοδολογία έχει το πλεονέκτημα της άμεσης αξιολόγησης των εδαφικών ιδιοτήτων, επομένως διευκολύνεται σημαντικά η αξιολόγηση της προσαρμοστικότητας της ελιάς σε μία περιοχή. Το μόνο που χρειάζεται στη συνέχεια είναι η σύνταξη κοινωνικο οικονομικής μελέτης και αξιολόγηση των κινδύνων περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Είναι αυτονόητο ότι η παραπάνω μεθοδολογία μπορεί να εφαρμοσθεί και σε άλλες καλλιέργειες, με τις κατάλληλες προσαρμογές.
Μελλοντικά, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές του (FAO/UNEP, 1999) πρέπει να ληφθούν υπόψη κοινωνικο οικονομικοί (συνθήκες αγοράς, αγροτικό εισόδημα κ.ά.) και περισσότεροι περιβαλλοντικοί παράγοντες (π.χ. εκπομπές αερίων, ρυθμός μεταβολής εδαφικού οργανικού άνθρακα κ.λ.π.)
Το δεύτερο στάδιο αφορά την αξιολόγηση της καταλληλότητας του κλίματος για όλες τις περιοχές της χώρας και συντάσσονται οι αντίστοιχοι χάρτες. Τα κύρια κλιματικά χαρακτηριστικά που περιορίζουν την προσαρμοστικότητα των δενδρωδών καλλιεργειώνκαι επιδρούν στο ύψος της αναμενόμενης παραγωγής σχετίζονται με τη θερμοκρασία, την ξηρασία, τη συχνότητα παγετού, χαλάζι, μετακίνηση θερμής μάζας αέρα κ.ά. Σε αυτή την περίπτωση ταξινομούνται τα κλιματικά χαρακτηριστικά σε κλάσεις, με βάση το βαθμό προσαρμοστικότητας μιας πολυετούς καλλιέργειας. Πάντως, μπορεί σχετικά εύκολα να συνταχθεί κλιµατικό διάγραµµα για όλες τις περιοχές της Χώρας, ώστε από τον κλιματικό τύπο να προσδιορισθεί ο βαθμός προσαρμοστικότητας των υπό εγκατάσταση δενδρωδών καλλιεργειών. Ίσως χρειασθεί αύξηση των μετεωρολογικών σταθμών των αγροτικών περιοχών, ενώ οι σταθμοί που εγκαταστάθηκαν πρόσφατα, διαθέτουν παρατηρήσεις ολίγων ετών.
Η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο και η ορθολογική διαχείριση της χρήσης γης είναι ουσιαστικής σημασίας. Εκτός από την προσδοκία για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο οικονομικό όφελος πρέπει να υπάρχει σχέδιο για την παράλληλη προστασία των φυσικών πόρων. Ειδικά για την Ελλάδα, η υπερεκμετάλλευση των υπόγειων νερών δημιουργεί έντονες ανησυχίες και χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση. Είναι αλήθεια ότι η παρακολούθηση των περιβαλλοντικών συνεπειών από την εφαρμογή αναδιάρθρωσης καλλιεργειών με παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να αποτελεί μείζονα προτεραιότητα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε όλο τον Πλανήτη. Οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή σχετίζονται άμεσα με τις τρέχουσες και μελλοντικές πρακτικές χρήσης γης, αλλαγής καλλιεργειών και τους οικονομικούς τομείς που εξαρτώνται από αυτές. Επιπλέον, ένας μελλοντικός ευρύτερος σχεδιασμός στην αλλαγή χρήσης γης (land use planning) αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα o οποίος επιδρά σε διάφορους άλλους τομείς, όπως το κλίμα, το πλαίσιο κατανάλωσης ενέργειας, και την προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας.
Ήδη άρχισαν να εμφανίζονται στο διαδίκτυο διάφορες εταιρείες με τον πομπώδη τίτλο Σύμβουλοι Ανάπτυξης, οι οποίοι διαφημίζονται ως έμπειροι στην επιτυχή σύνταξη επενδυτικών προτάσεων σε παρόμοιες δράσεις όπως π.χ. η αναδιάρθρωση!!!. Από πότε όλοι αυτοί γνωρίζουν τους κανόνες και τις τεχνικές λεπτομέρειες για μια επιτυχή αναδιάρθρωση; Να δεχθούμε ότι στην Ελλάδα είσαι ότι δηλώσεις, αλλά όχι οι μισοί Έλληνες να δηλώνουν ότι είναι Σύμβουλοι Ανάπτυξης!!!
Στο Πρόγραμμα της αναδιάρθρωσης καλλιεργειών δεν έχει πεισθεί κανείς µέχρι στιγµής, ότι έγινε κάποια σοβαρή προετοιµασία από τους επιτελείς του ΥΠΑΑΤ, αφού δεν υπάρχει εφαρμόσιμο σχέδιο ούτε κριτήρια (κλιματικά, εδαφολογικά, υποδομές, διεθνείς τάσεις καταναλωτών, διάθεση κατάλληλου πολλαπλασιαστικού υλικού κ.ά.).
Είναι γνωστό ότι οι κλιματικές συνθήκες παίζουν κυρίαρχο ρόλο στον βαθμό προσαρμοστικότητας και παραγωγικότητας των καρποφόρων δένδρων. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αποφευχθεί η επιδότηση για την αναδιάρθρωση π.χ. με δένδρα αμυγδαλιάς ή ροδακινιάς σε περιοχές με πολύ αυξημένο κίνδυνο παγετού. Ας ελπίσουμε ότι με το Σχέδιο της Αναδιάρθρωσης να μη δούμε στα “τσαῒρια” αμυγδαλεώνες και στον Όλυμπο ροδακινιές!!!
Κατά την ταπεινή άποψη του υπογράφοντος, η επικείμενη εφαρμογή του προγράμματος αναδιάρθρωσης καλλιεργειών που προτείνεται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, χρειάζεται άμεσες και ουσιαστικές αλλαγές. Διαφορετικά ο κίνδυνος αποτυχίας είναι εξασφαλισμένος.
*Ο Dr Θόδωρος Καρυώτης υπηρέτησε ως σύμβουλος στην Οργανική Μονάδα Αγροτικής Ανάπτυξης της Μόνιμης Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
ΕΝΤΥΠΗ εφημερίδα ΑγροΈκφραση
