- Του Θεόδωρου Καρυώτη, γεωπόνου-εδαφολόγου, τ. τακτικού ερευνητή ΕΛΓΟ “ΔΗΜΗΤΡΑ”
H Οδηγία για τη νιτρορύπανση (91/676/ΕΟΚ), προβλέπει ότι τα Κράτη – Μέλη πρέπει να θεσπίσουν Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (ΚΟΓΠ), οι οποίοι εφαρµόζονται προαιρετικά από τους αγρότες, για τη διασφάλιση της προστασίας των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων από τη νιτρορύπανση γεωργικής προέλευσης. Σύμφωνα με την Οδηγία απαιτείται συνεχής παρακολούθηση της ποιότητας των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων σε επίπεδο χώρας, σε πυκνό, αξιόπιστο και ορθά κατανεμημένο δίκτυο παρακολούθησης νερών. Στη συνέχεια πρέπει να γίνει ο επαναπροσδιορισµός των περιοχών που χαρακτηρίζονται ως «ευπρόσβλητες ζώνες».
Πρόσφατα, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων έθεσε σε δημόσια διαβούλευση την επικαιροποίηση του ΚΟΓΠ για την Προστασία των Νερών από τη Νιτρορύπανση, ενώ το τελικό κείμενο που θα διαμορφωθεί θα αντικαταστήσει τον ισχύοντα μέχρι σήμερα ΚΟΓΠ που είχε εγκριθεί με Υπουργική Απόφαση το 2015.
Από την έναρξη εφαρμογής της Οδηγίας για τη νιτρορύπανση οι συνθήκες άλλαξαν και οι απαιτήσεις για την εφαρμογή της έχουν δυσκολέψει, επειδή προκύπτουν συνεχώς νέα προβλήματα. Αρκετά Κράτη – Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν συμπεριλάβει στους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής μέτρα για τη μείωση εκπομπών αερίων ρύπων προς την ατμόσφαιρα (κυρίως αμμωνίας) οι οποίοι προέρχονται από τις λιπάνσεις με άζωτο. Επειδή οι εκπομπές της αμμωνίας προς την ατμόσφαιρα διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των 30 ευαίσθητων στη νιτρορύπανση περιοχών της Ελλάδας, το πρόβλημα δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί με ενιαίο τρόπο, αφού οι συνθήκες κάθε περιοχής είναι διαφορετικές.
Για τις εδαφοκλιματικές συνθήκες της Ελλάδας οι εκπομπές της αμμωνίας είναι αρκετά υψηλές από τις λιπάνσεις καλλιεργειών με ουρία. Επειδή οι εκπομπές αμμωνίας εξαρτώνται από τον τύπο των αζωτούχων λιπασμάτων, οι διαφορές αυτές συνιστούν σοβαρή ένδειξη για την επιλογή του κατάλληλου τύπου λιπάσματος και τις γεωργικές πρακτικές που πρέπει να εφαρμοσθούν για τη μείωση των εκπομπών. Να τονισθεί ότι ο σχεδόν αυθαίρετος χαρακτηρισμός για τη Χώρα 30 ευαίσθητων ζωνών στη νιτρορύπανση των οποίων τα όρια είναι ασαφή, δυσκολεύει τη σύνταξη Προγραμμάτων Δράσης για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της νιτρορύπανσης.
H τροποποίηση της αριθ. 1420/82031 (ΦΕΚ 1709/Β 2015) απόφασης του ΥΠΕΝ που αφορά στον ΚΟΓΠ για την προστασία των νερών από τη νιτρορύπανση αναφέρει ότι:
Στις εκμεταλλεύσεις οι οποίες βρίσκονται στις ευπρόσβλητες ζώνες απαγορεύεται η χρήση λιπασμάτων που περιέχουν άζωτο ή κτηνοτροφικά απόβλητα από 1η Νοεμβρίου μέχρι 1η Φεβρουαρίου. Η ίδια πρακτική συστήνεται για τους παραγωγούς με εκμεταλλεύσεις στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας !!! Για να ορισθεί μια περίοδος ως “κλειστή”, δηλαδή να μην επιτρέπονται οι λιπάνσεις, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η μέση θερμοκρασία της περιοχής, η απόλυτη ελάχιστη και η απόλυτη μέγιστη θερμοκρασία. Διαφορετικά, δεν μπορεί να γίνει εξειδίκευση ανά περιοχή της περιόδου απαγόρευσης εφαρμογής των αζωτούχων λιπασμάτων. Είναι φανερό ότι πρέπει να επαναπροσδιορισθούν από την αρχή οι περίοδοι εφαρμογής των λιπάνσεων. Επίσης, στην παραπάνω τροποποίηση αναφέρεται ότι στη βασική λίπανση, επιτρέπεται η χρήση λιπασμάτων εφόσον δεν περιέχουν νιτρικό άζωτο. Δηλαδή επιτρέπεται η χρήση ουρίας, θειικής αμμωνίας, κ.ά., ενώ τα παραπάνω λιπάσματα δεν είναι κατάλληλα για όλες τις κατηγορίες εδαφών.
Ο εμπλουτισμός των επιφανειακών νερών με αζωτούχες ή φωσφορικές ενώσεις μπορεί να επιταχύνει υπερβολικά την ανάπτυξη φυκών και άλλων φυτικών ειδών. Ο παραπάνω εμπλουτισμός (ευτροφισμός) έχει ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας των επιφανειακών νερών καθώς και δυσμενείς επιπτώσεις στην ομαλή διαβίωση των ψαριών και των υπολοίπων οργανισμών που διαβιούν στις λίμνες και στα ποτάμια. Για τον έλεγχο και την προστασία των νερών στις λίμνες και στα ποτάμια που διασχίζουν τις ευαίσθητες στη νιτρορύπανση περιοχές, πρέπει να γίνεται τακτικός εργαστηριακός έλεγχος των αζωτούχων και φωσφορικών ενώσεων. Για να συνταχθεί ο ΚΟΓΠ πρέπει να ορισθούν από την αρχή (με επιστημονικά κριτήρια) ΟΛΕΣ οι ευαίσθητες στη Νιτρορύπανση Ζώνες (ΝVZs). Παρακάτω παρουσιάζεται ο γενικός χάρτης (συντάχθηκε με ευθύνη του ΥΠΑΑΤ και ΥΠΕΝ, 2019) στον οποίο εμφανίζονται οι περιοχές εφαρμογής του Προγράμματος για τη μείωση της νιτρορύπανσης.
Κατά την ταπεινή άποψη του υπογράφοντος, πρέπει να συνταχθεί από την αρχή ένας λεπτομερής χάρτης για τον επαναπροσδιορισμό των ευαίσθητων περιοχών της Χώρας, ο οποίος να έχει την απαιτούμενη αξιοπιστία. Για παράδειγμα, για γνωστή περιοχή του Ολύμπου η οποία βρίσκεται σε υψόμετρο 2918 μέτρα και εμφανίζεται στο χάρτη, ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν;
Σχετικά με τη λιπαντική αγωγή, πρέπει επίσης να συνταχθεί ένα ορθολογικό σχέδιο λιπαντικής αγωγής για τις κύριες καλλιέργειες, προκειμένου να είναι αξιόπιστο και αποτελεσματικό. Για τον υπολογισμό των μονάδων αζώτου που απαιτούνται για κάθε καλλιέργεια ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω παράγοντες των ισοζυγίων αζώτου:
– το συνολικό Ν που απαιτείται για την παραγωγή μιας καλλιέργειας,
– το άζωτο που απελευθερώνεται από υπολείμματα καλλιεργειών με ανοργανοποίηση,
– το υπολειμματικό ανόργανο άζωτο, που παραμένει στο έδαφος μετά τη συγκομιδή,
– η ποσότητα αζώτου από τις βροχοπτώσεις και την άρδευση
– οι απώλειες αζώτου με την έκπλυση νιτρικών, εκπομπή αζώτου στην ατμόσφαιρα κ.ά.
-η ποσότητα του N που χάνεται από την επιφανειακή απορροή στα επικλινή καλλιεργούμενα εδάφη
Οι οδηγίες και τα πρακτικά λίπανσης που εκδίδουν οι υπηρεσίες, μπορούν να έχουν συμβουλευτικό χαρακτήρα, αλλά οι ανάγκες λίπανσης των καλλιεργειών δεν πρέπει να στηρίζονται αποκλειστικά στα πρακτικά λίπανσης (έλλειψη στοιχείων, διαφορετικοί τύποι εδαφών, κ.ά.).
Για τον ακριβέστερο υπολογισμό των λιπαντικών μονάδων που απαιτούνται, καθώς και των αναγκών σε άρδευση, προτείνονται οι παρακάτω ομαδοποιημένες εδαφικές κλάσεις. Να σημειωθεί ότι προστέθηκε η εδαφική κλάση V, η οποία περιλαμβανόταν στα πρώτα σχέδια δράσης, στα οποία ο υπογράφων το άρθρο ήταν ο επιστημονικός υπεύθυνος σύνταξης οκτώ Σχεδίων Δράσης για τη νιτρορύπανση. Το όριο της εδαφικής κλίσης 8% πρέπει να μειωθεί στο 6%,για την καλύτερη διαχείριση των παραπάνω προβλημάτων.
Ομαδοποιημένες εδαφικές κλάσεις
Πρέπει να επανασυσταθεί ο μηχανισμός εργαστηριακών ελέγχων των νιτρικών (με δειγματοληψία εδαφικών δειγμάτων) για τους παραγωγούς οι οποίοι συμμετέχουν στο πρόγραμμα για τη μείωση της νιτρορύπανσης. Υπήρχε μηχανισμός εργαστηριακών ελέγχων, ο οποίος καταργήθηκε. Οι μηχανισμοί αυτής της μορφής δεν μπορούν να στηρίζονται αποκλειστικά στα τιμολόγια που προσκομίζουν οι παραγωγοί, ενώ η τηλεανίχνευση μπορεί να παίξει συμπληρωματικό ρόλο.
Οι τροποποιήσεις που απαιτούνται είναι πάρα πολλές προκειμένου να διαμορφωθεί το πλαίσιο για την αντιμετώπιση της νιτρορύπανσης. Όμως, ο χώρος που καλύπτει ένα άρθρο είναι περιορισμένος. Όλοι γνωρίζουμε ότι οι Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις, οι εγκύκλιοι κ.λ.π. είναι πολύτιμα εργαλεία, εφόσον δεν παρερμηνεύονται και γίνεται σωστή εφαρμογή.
